یک روز شیرین با «مله نشینان» روستای چاه مزار سفلی

1393/03/26

منبع : نشریه خراسان رضوی گزارش و عکس: حقدادی-

عشایر روستای چاه مزار سفلی تربت جام از بیستم فروردین ماه همه ساله با بستن اسباب و اثاثیه خود راهی ییلاقی می شوند که در قسمت شمالی واقع شده و حدود ۱۷ کیلومتر از روستا فاصله دارد.

آنان پس از استقرار در این محل به چرای گوسفندان خود می پردازند.

آن ها صبح ها که از خواب بیدار می شوند رو به درگاه خداوند متعال می آورند و با خواندن نماز صبح به راز و نیاز با خدای خویش و بعد از آن به نظافت و رفت و روب می پردازند.

سپس همگی به اتفاق زنان آماده دوشیدن گوسفندان می شوند.

حدود ساعت ۶ صبح گوسفندان را که از روز قبل به چرا رفته اند پس از خوردن آب به محلی که برای دوشیدن از قبل آماده شده می برند که این محل در اصطلاح «دومشک» نام دارد.

هر کس به فراخور تعداد دامی که دارد برای خود یک «دومشک» تعبیه می کند و گوسفندان را به آن می بندد

سپس زنان محله به دوشیدن گوسفندان مشغول می شوند و پس از آن که گوسفندان را دوشیدند از دومشک باز می کنند و وقتی تمام افراد محله گوسفندان خود را باز کردند

یکی از اهالی محله بر بلندی می رود و با صدای بلند و رسا بره هایی را که به چرا رفته اند صدا می زند با این مضمون که «خلمه هار بیار هوهوهو» (خلمه به بره گفته می شود) و کسی که بره ها را به چرا برده است با شنیدن صدای اهالی متوجه می شود که گوسفندان را دوشیده اند و باید بره ها را به سمت مله ببرد.

زمانی که بره ها به مله رسیدند هر بره به دنبال مادرش می گردد تا این که مادر خود را پیدا کند و شیری که از پی دوشه اهالی در پستان مادر مانده است را بخورد پس از این که بره ها مادران خود را پیدا کردند و یکی، دو ساعت از آمدن شان گذشت مادران را از بره ها جدا می کنند.

و چوپان گوسفندان را به چرا می برد و بره ها در محلی که (پیلو) نام دارد اتراق می کنند.

بعدازظهر همان روز خلمه چران بره ها را به «گرم چر» می برد و سپس عصر بره ها را برای چرا به بیابان های اطراف مله می برند.

زنان پس از دوشیدن گوسفندان شیرها را به وسیله چرخ شیر چرخ می کنند به صورتی که شیر روغنی از شیر دوغی جدا می شود سپس شیر روغنی را تبدیل به ماست می کنند و در ادامه ماست ها را داخل مشکی که از پوست بز تهیه شده می ریزند و مشک می زنند تا ماست به کره تبدیل شود.

این کار را معمولا شب ها یا صبح زود انجام می دهند چون هوا سرد است و کره تولید شده در داخل مشک جمع می شود. سپس شیرهای دوغی را گرم می کنند و تبدیل به ماست می شود. بعد از آن ماست ها را می جوشانند و به داخل کیسه می ریزند و چند روزی در داخل کیسه می ماند تا سفت شود.

وقتی که سفت شد در اصطلاح محلی به آن «لچ» می گویند و برای تهیه کشک (قروت) آماده می شود و زنان برای تهیه قروت ها دور هم جمع می شوند و با کمک همدیگر قروت ها را باز می کنند. در اواخر ییلاق از آب ماست های دوغی برای ساختن قره قروت استفاده می کنند به این صورت که ابتدا آب آن را می گیرند و جوش می دهند تا خوب سفت شود و به این طریق قره قروت تهیه می شود.

زندگی ییلاقی در روستای چاه مزار سفلی معمولا مدت ۳ ماه طول می کشد یعنی پایان تیرماه مردم اسباب و اثاثیه خود را جمع می کنند و به روستا برمی گردند

ولی گوسفندان همچنان در بیابان می مانند و هر کس که گمار رمه از او باشد موظف است برای چوپان ها غذا ببرد.

گمار رمه به این صورت است که به ازای هر ۱۰ گوسفند یک شب او باید برای چوپان ها غذا ببرد . گوسفندان تا دی ماه همه ساله در بیابان می مانند و در تابستان بعضی از رمه ها را با توجه به فصل «پخلی ها» (باقی مانده دروی گندم زارها) به روستا می آورند یا در نزدیکی روستا اتراق می کنند که پخلی ها را بچرانند.

در دی ماه گوسفندان را به روستا می آورند. صبح ها گوسفندان را چوپان به چرا می برد و شب ها به روستا برمی گرداند و صاحبانشان شب ها برای گوسفندان خود علوفه می ریزند تا گرسنه نباشند.

در این موقع که فصل زاییدن گوسفندان است بایستی مراقبت بیشتری از دام ها کرد تا مشکلی برای آنان به وجود نیاید و بدون هیچ مشکلی بزایند و در پایان سال و آغاز سال نو مردم گوسفندان خود را به همراه بره هایشان به کوه می فرستند که در اصطلاح محلی به آن «بره پی» گفته می شود و این «بره پی» تا زمانی که مردم به ییلاق نرفته اند ادامه دارد و زمانی که مردم به ییلاق رفتند گوسفند را از بره ها جدا می کنند و دام ها را می دوشند.

وسایل همراه چوپان

«نمد»: از پشم گوسفند بافته می شودپتک بافته ای ابریشم: آن را از پا تا زانو می پیچند تا از یخ زدگی در زمستان و از گزش و نیش مار، عقرب و حشرات و آسیب خار و خاشاک در امان باشند.

پاتیل: ظرفی که چوپان با آن غذا درست می کند.

خورجین: محل نگهداری وسایل شخصی چوپان است.

«چای جوش»: از آن برای تهیه چای استفاده می کنند.

مشک آب، پیاله: برای صرف چای

مشکوله: برای نگهداشتن شیر.

میش بند: برای بستن یکی از گوسفندان استفاده می شود به این صورت که هنگام خواب یک سر آن به گردن میش و یک سر آن به دست چوپان بسته می شود تا زمانی که گوسفندان از محل خواب شان حرکت کردند چوپان متوجه حرکت گوسفندان شود.