لمفادنیت کازئوس یا بیماری غده پنیری یا لمفو و یا سندرم میش لاغر

منبع :http://alborz200.persianblog.ir  محمدرضا حیدری -وبلاگ توسعه و ترویج دامپزشکی

لمفادنیت کازئوس

بیماری لمفادنیت کازئوس ( (CLA ) تحت عنواین دیگری نیز مثل    "بیماری غده پنیری" یا لمفو و "سندرم میش لاغر" نیز معروف می باشد.

این بیماری ازنوع بیماری های مزمن در گوسفند و بز می باشد که خسارت اقتصادی عمده ای به صنعت گوسفند داری وارد می کند. این بیماری به ندرت کشنده است ولی باعث کاهش تولید شیر، کاهش رشد بدنی، کاهش کمی و کیفی تولید پشم در اثر ایجاد زخم های ناشی از ترکیدگی دمل ها و استرس ناشی از آن، کاهش ارزش اقتصادی پوست و چرم، افت وضعیت لاشه، کاهش باروری، مستعد شدن به ورم پستان (mastitis)، ناراحتی های تنفسی، سرفه های مزمن می شود.

در اکثر موارد به هنگام معاینه قوچ ها ، دمل های ناشی از این بیماری در .... (اسکورتوم) و میان پاهای حیوان دیده می شود اما این دمل های چرکین تاثیری بر روی کیفیت اسپرم ندارد و باکتری با اسپرم دفع نمی شود از آن جایی که به خاطر ورود میکروب به بدن، سیستم ایمنی بدن شروع به مبارزه با این میکروب ها می کند همچنین به علت مبارزه بدن با این بیماری علاوه بر اینکه بدن به مواد مغذی لازم و کافی نیازمند می باشد از طرفی هم، رشد بدنی و میزان تولیدات دامی کاهش خواهد یافت و دام در معرض خطر ابتلا به عفونت ها و بیماری های دیگر قرار می گیرد.

علایم بیماری:

این بیماری گره ها و غده های لنفاوی را در گیر می کند و باعث تورم آنها خواهد شد و مملو از توده عفونی و چرکی سفید رنگ متمایل به سبز می شود که در ابتدا نرم و به شکل بتونه و سپس خشک و سفت می شود کم کم از بین می رود. در اطراف دمل ها تعداد زیادی مویرگ که از گلبول های سفید احاطه شده و پر از توده میکروبی و عفونی است قرار گرفته. دمل ها عمدتا در نواحی گره های لنفی و به ویژه در محل های خاصی از آنها که در تصویر نشان داده شده دیده می شوند.

علائم قبل از کالبد شکافی (علائم ظاهری)

1- دام مبتلا در عقب گله حرکت می کند و از بقیه گله عقب می ماند.

2- نفس کشیدن دام مبتلا به این بیماری با دشواری همراه است.

3- تراوش ترشحات چرکی از چشم و بینی مشاهده می شود.

4- گره های لنفی متورم و گاه قطرشان به 5 الی 15 سانتی متر می رسد.

5- دام مبتلا شده دچار کاهش وزن و کاهش اشتها می باشد.

علائم بعد از کالبد شکافی (علائم داخلی)

1- وجود دمل های چرکین در لاشه

2- علائم سینه پهلو (ذات الریه)

3- محتویات دمل در بز شیری رنگ می باشد.

4- وجود دمل های سفت و خشک در اندام های بدن دام همچون کلیه که در مراحل اولیه به صورت نرم و شیری و در مراحل بعدی در داخل کپسول فیبری مانندی که از چندین لایه تشکیل شده است و به صورت سفت و لایه ای تغییر شکل می یابد.

انتقال و گسترش بیماری:

در صورت درمان نشدن این دمل ها با ترکیدن دمل ها مواد عفونی به محیط اطراف پخش شده و باعث آلودگی هم گله ای ها و محیط می شود و از آنجایی که این میکروب برای ماه ها و سال ها می تواند در محیط اطراف خود به ویژه بر روی بستری از مواد آلی (مدفوعات و فضولات  دامی و سایر مواد آلی) زنده بماند بنابراین برای مدت ها این باکتری در جایگاه دام و آخور می تواند منشاء بیماری باشد.

بعضی از این دمل ها در اندام های داخلی مانند شش، کلیه، کبد، مغز، نخاع و طحال به وجود می آید در این شرایط دامدار از شناسایی آلوده بودن دام خود ناتوان می باشد و تنها چیزی که می تواند ببیند آن است که دام روز به روز ضعیف تر و رنجور تر می شود. این دمل های داخلی باعث خسارت به لاشه می شوند. حیوان ممکن است دمل داخلی داشته باشد بدون اینکه دمل خارجی دیده شود و برعکس. در 33 درصد موارد هیچگونه آسیبی مشاهده نمی شود و همین عامل، تشخیص وجود بیماری را دشوار می کند.

وجود دمل چرکین در زیر پوست یا در شش و ریه حیوان علاوه بر این که بر خود حیوان آسیب می رساند در اثر خروج عفونت باعث پخش شدن میکروب و خطر انتقال میکروب به سایر حیوانات را پیش می آورد. اما وجود دمل چرکی در سایر بافت ها عمدتا بر خود حیوان مضر است و خطر کمتری را برای سایر حیوانات دارد. در بز بیشتر اشکال سطحی  این بیماری در اطراف سر ، آرواره، گردن و شانه، ولی در گوسفند بیشتر در اشکال احشایی و شکمی این بیماری دیده می شود. بنابراین شناسایی بیماری در بز راحت تر و سریع تر است.

مشاهده شده است که بیماری در گله هایی که آزادانه در حال چرا هستند از گله هایی که در یک مزرعه محدود و مشخص پرورش می یابند شایع تر باشد که علت تفاوت در این دو نوع سیستم پرورشی بیشتر به میزان تماس بین افراد آلوده از یک گله با افراد سالم گله دیگر مربوط می باشد.

اصولا بیماری از راه های تماس پوستی و خراش های پوستی ناشی از پشم چینی و حصار سیم خاردار و بوته های خاردار و هر نوع وسیله تیز موجود در محیط اطراف دام که باعث خراش در پوست شود منتقل می شود و یا در هنگام در گیری و شاخ به شاخ شدن یا ضربه سر به سر که بیشتر در بز دیده می شود می تواند عاملی برای ایجاد خراش پوستی و ابتلا به این باکتری محسوب شود.

همینطور این باکتری از طریق خورده شدن چرک و عفونت های ناشی از دمل های چرکین پاره شده که در محیط اطراف دام و بر روی علوفه و مواد غذایی نیز یافت می شود منتشر می شود.

در چندین مورد گزارش شده که کارگران و یا تکنسین های دامپزشکی که با لاشه های آلوده به این بیماری سر و کار داشتند  و یا در موقع پوست کندن لاشه با چاقو باعث بریدن دست خود شده و یا با مصرف شیر خام آلوده  دچار این بیماری شده اند (6) .

راه های انتقال بیماری

این میکروب از طریق مسیرهای زیر از حیوان آلوده خارج شده و محیط و سایر دام ها را آلوده می کند

1- پوست: از طریق دمل های چرکین عفونت می تواند از راه پوست خارج شود

2- دستگاه تنفسی: سرفه کردن و ترشحات بینی که عفونت را از دمل های ریوی آزاد می کند که مواد خارج شده مملو از باکتری می باشند

3- دستگاه ادراری: در صورت وجود دمل احتمال دفع شدن میکروب از این طریق وجود دارد

4- غدد پستانی: در صورت وجود دمل در بافت پستانی احتمال دفع شدن میکروب از این مسیر وجود دارد که خطر آلوده شدن بره در اثر مصرف شیر مادر وجود دارد (دلیل دیگری برای پاستوریزه کردن شیر برای مصرف انسانی )

میزان شیوع و ابتلا به بیماری

در یک مزرعه در استرالیا غدد لمفاوی بزرگ به ندرت در بره ها مشاهده شد در حالیکه غدد لمفاوی بزرگ شده در 5.8 درصد گوسفندان یک ساله، در 27 درصد گوسفندان دو ساله و در 39 درصد گوسفندان 3 الی 4 ساله و در 30 درصد گوسفندان 5 الی 6 ساله مشاهده گردید و طبق گزارش آنها از 8 الی 11 درصد غدد آلوده چرک خارج می شده(2).

طبق آمارگیری بعمل آمده از سطح شهرستان خدابنده استان زنجان در زمستان سال 1384 که از 28 روستا بعمل آمد کمترین میزان ابتلا به بیماری مذکور در فصل زمستان  و بیشترین میزان شیوع در فصول بهار و پاییز گزارش شد میزان ابتلای گوسفندان حدود 6.3 درصد و برای بز ها 7.8 درصد برآورد شد همچنین بیشترین محل وقوع دمل در بدن دام در لوزتین گلو و زیر گوش بود(3).

آسیب شناسی

این باکتری از یک نوع باکتری میله ای شکل ، کوچک و گرم مثبت به نام کورینه باکتریوم پزدوتوبرکولوزیس (Corynebacterium pseudotuberculosis)     (کورینه باکتریوم اویس) که انگل اختیاری (قابل سازش با شرایط محیطی مختلف) داخل سلولی است ایجاد می شود که غیر متحرک و هوازی (نیازمند به اکسیژن برای بقاء) و ناتوان از ایجاد هاگ است. باکتری مذکور در دو سروتیپ (بیوتیپ) 1 و 2 با خصوصیات بیوشیمیایی متفاوت وجود دارد که سروتیپ 2 (احیاء کننده نیترات) در اسب و گاو دیده می شود اما سروتیپ 1 در گوسفند و بز بیشتر دیده می شود.

این باکتری از طریق آسیب به اندوتلیال (پوشش درونی عروق خونی و لنفی) باعث نابودی لکوسیت ها (نوعی گلوبول سفید) می شود و بدین طریق باکتری از محل اولیه عفونت به سمت گره های لمفی سطحی و احشایی پیش می رود. مدت زمان لازم از زمان ورود میکروب تا زمان بروز علائم بیماری (دوره کمون) 2 تا 6 ماه و حتی بیشتر می باشد. دماهای پائین و آب و هوای مرطوب باعث افزایش ماندگاری این باکتری می شود. این باکتری تا دمای 45 درجه زیر صفر را تحمل می کند اما به آب و هوای گرم و خشک سازگاری کمتری دارد.

بیماری یابی

همه سویه های این باکتری سم اگزوتوسین تولید می کنند که باعث التهاب پوستی شدید، نکروزی شدن بافت پوست و افزایش میزان نفوذ پذیری عروق می شود با این کار باعث افزایش میزان نفوذ میکروب از محل زخم اولیه و حرکت آنها به سمت گره های لمفی می شود این باکتری به داخل برخی از گلبولهای سفید(فاگوسیت ها: مونوسیت ها و ماکروفاژها) نفوذ کرده و در داخل آنها تکثیر می یابند و باعث از بین رفتن این گلبول ها می شوند این باکتری ها به خاطر داشتن چربی سطحی ویژه ای (لکوتوکسیک) مانع فعالیت ضد باکتریایی فاگوسیت ها شده و در برخی از موارد پاسخ های التهابی ایجاد شده در پوست مانع نفوذ عفونت به داخل خون و لمف می شود.

در اکثر موارد عفونت تنها به طور سطحی و موضعی بوده که در نهایت باعث تورم و ترکیدن گره های لمفی می شود که در این وضعیت بدن ناتوان از برطرف کردن و دفع طبیعی عفونت می باشد. رفته رفته همراه با بزرگتر شدن دمل آن توسط لایه های نکروزی متحد المرکز احاطه می شود این لایه های نکروزی مانع از عملکرد طبیعی سیستم دفاعی بدن در مبارزه با بیماری می شود و مانع نفوذ موثر آنتی بیوتیک به داخل این کپسول می شود.

عفونت اولیه ممکن است بدون بروز علایم اولیه کلینیکی و یا با تب بالا، بی اشتهایی و کم خونی همراه باشد. در اثر گسترش عفونت به سمت گره های لمفی ریه و نای، بافت های تنفسی مبتلا می شوند و دمل های چرکی در ریه ها و نای و نایژه به وجود می آیند که باعث ذات الریه و چسبندگی و عفونت پرده جنب روی شش می شود

پیشگیری:

1- از آنجایی که در اکثر موارد زخم حاصل از پشم چینی مسئول انتشار بیماری هستند بایستی مراقب بود که در موقع پشم چینی محل دمل ها بریده نشود و گرنه مواد عفونی به بیرون تراوش کرده و سایر دام ها و محیط را آلوده می کند. محل پشم چینی باید دور از محل استقرار سایر گوسفندان بوده و دارای کف سیمانی باشد تا قابل شستشو باشد و در چنین مواقعی بایستی بعد از پشم چینی هر گوسفند قیچی، ضد عفونی شود.

در گله های به شدت مبتلا بایستی ابتدا بره ها پشم چینی شوند زیرا بره های کوچکتر از شش ماه  ,کمتر به این بیماری مبتلا می شوند و سپس حیوانات مسن تر را با لمس نمودن غدد پیش کتفی و پیش رانی تقسیم بندی کرده و گوسفندانی که غددشان متورم تر است در آخر پشم چینی کرد.

باید دقت کرد در هنگام معاینه دام ها با این کار باعث ترکیدن دمل نشویم برای ضد عفونی قیچی پشم چینی آنرا در آب جوش انداخته و یا با محلول 2 درصد سود سوز آور (NaoH) این عمل را انجام داد بهتر است برای به حداقل رساندن مدت زمانی که حیوانات بعد از پشم چینی در کنارهم جمع می شوند بلافاصله گوسفندان را بعد از پشم زنی به مرتع فرستاد.

2- در هنگام استفاده از حمام های ضد کنه نیز ابتدا بایستی بره ها و سپس به ترتیب میزان آلودگی دام ها به بیماری، آنها را وارد مجرای حمام کرد زیرا حتی در صورت موثر بودن مواد ضدعفونی کننده در آب حمام بر روی میکروب ها، در شرایط مزرعه  دو ساعت طول می کشد تا این نوع میکروب تضعیف شده و از بین برود و از طرفی رفته رفته آب حمام اثر ضد میکروبی خود را از دست می دهد و بنابر این یک محیط مساعد برای شیوع این بیماری فراهم می شود .

همچنین از انداختن دام های دارای زخم به داخل حمام های ضدکنه جلوگیری شود.

3- دام های آلوده ای که دارای دمل هایی در شش خود می باشند به راحتی می تواند از طریق ترشحات دهانی و دماغی خود و سرفه کردن هم آغلی خود را آلوده کنند فلذا بایستی اینگونه دام ها را دور از سایر دام ها نگهداری کرد.

4- در هنگام خریداری دام، حتما دام مورد خریداری را از نظر داشتن دمل های چرکین، وجود علائم خراشیدگی، مورد معاینه و بررسی قرار دهیم و هرگز دام های مشکوک به این بیماری را خریداری نکنیم.

در هنگام خرید دام از دامدارانی که گله های آنها سابقه ابتلا به این بیماری را دارند احتیاط لازم صورت گیرد.

حیوانات تازه خریداری شده به مدت حداقل یک الی دو ماه به طور جداگانه نگه داری شوند و بعد از گذراندن مدت قرنطینه و اطمینان از سلامت حیوان تازه وارد، آن را وارد گله خودمان کنیم.

5- از عدم آلودگی بدن دام به انگل های خارجی که باعث ایجاد خراش و سوراخ در پوست می شوند مطمئن شویم و در صورت آلودگی به انگل های خارجی نسبت به مبارزه با آنها اقدام کنیم.

6- دام هایی که تعداد زیادی از گره های لمفی در بدنشان دچار عفونت شده و یا بعد از درمان مجددا دمل چرکین پیدا می کنند باید از گله حذف شوند.

7- محل نگهداری دام باید عاری از هر گونه اشیاء نوک تیز باشند.

8- آخور ها و آغل ها باید بطور مرتب، تمیز و ضد عفونی شوند.

9- ابزارهای شاخ سوزی، چاقوی جراحی، داغ شماره زنی، قیچی پشم چینی و سم چین باید ضدعفونی شوند.

10- حیوانات با بیماری تنفسی مزمن حذف شوند.

11- بستر طویله به طور منظم خارج شده و کف طویله و محل نگهداری دام تمیز و ضدعفونی شوند.

12- عفونت های خارج شده از دمل چرکین بایستی جمع آوری شده به فاضلاب ریخته شود و یا سوزانده شود.

13- در تزریقات ضروری برای هر حیوان از سوزن و سرنگ جداگانه استفاده شود.

درمان

این بیماری درمان قطعی فعلا ندارد زیرا تا به حال هیچ آنتی بیوتیکی نتوانسته بداخل دمل نفوذ کرده و این بیماری را کاملا رفع کند

اگرچه این باکتری به پنی سیلین حساس است ولیکن تشکیل دمل، نفوذ پذیری و سودمندی آنتی بیوتیک را کاهش می دهد.

برای این بیماری واکسن عمومی قابل توصیه ای وجود ندارد البته در کشورهای.... اقداماتی در این زمینه صورت گرفته است(7) .

برای مبارزه با این بیماری در درجه اول بایستی سطح  آگاهی دامداران از این بیماری افزایش یابد زیرا درمان این بیماری بیشتر متکی به مدیریت اصولی و علمی دامدار نسبت به دام هایش می باشد تا اینکه بتواند در این مبارزه موفق باشد. 

در حالت ابتلا دام به این بیماری، باید دام مذکور را از سایر دام ها جدا کرد و هرگز اجازه داده نشود تا دمل ها به خودی خود و در میان هم گله ای هایش بترکد، برای اینکار لازم است طبق مراحل ذیل، دامدار اقداماتی را انجام دهد:

ابتدا پشم موجود در اطراف دمل چرکین را با احتیاط بتراشد سپس دامدار بعد از شستن دستهایش با آب و صابون (بهتر است با ساولن شستشو داده شود) محل دمل را با محلول بتادین ضدعفونی نموده و سپس دمل چرکی  دام آلوده را با استفاده از چاقوی تیز جراحی که قبلا با الکل ضد عفونی شده را بریده و پس از خروج کامل چرک از دمل، محل برش و داخل محل زخم را با تنتور ید یا بتادین قوی ضدعفونی کرد و مجددا دست ها را ضد عفونی و شستشو دهیم و تا زمان بهبودی محل زخم (حدود 3 هفته) دام بایستی به طور جداگانه نگهداری شود.

همچنین کف آغل و جایگاه کاملا به وسیله سیمان و بتون پوشیده شده باشد تا قابل ضد عفونی کردن باشد در صورت ابتلا مجدد و و ظهور علایم بیماری، دام بایستی حذف شده ............

منابع:

1- اصول پرورش گوسفند و بز تالیف مجید خالداری انتشارات جهاد دانشگاهی

2- بیماری های گوسفند (نیوسام) تالیف ه. مارش ترجمه دکتر م. حسینیون، دکتر م. حجازی، دکتر م. نادعلیان انتشارات چهر

3- پرسشنامه در خصوص میزان ابتلا و شیوع بیماری لمفادنیت کازئوس در شهرستان خدابنده، محمد رضا حیدری کارشناس ارشد جهاد کشاورزی استان زنجان

4-CASEOUS LYMPHADENITIS by Lionel Dawson, D.V.M  http://www.goatworld.com/articles/cl/cl.shtml

5- Caseous Lymphadenitis by Dr. S. Mobini . Fort Valley State University,2000

6-CLA in sheep and goats By Cleon V. Kimberling, D.V.M.Oct 27, 2002 http://goatconnection.com/articles/publish/cat_index_44.shtml

7-Caseous Lymphadenitis in Sheep by Michael D. Piontkowski,2001 DVM http://www.colorado-serum.com/vets/vol_1/vol1_4.htm