پرواربندی بره های افشاری

حضرت علی(ع)، هنگامی که از جهاد بر می گشت، به تعلیم مردم وقضاوت بین آنها می پرداخت و در هنگام فراغت، به باغی که ملک اوبود می رفت و با دست خود کار می کرد و ذکر خدا می گفت (وسائل الشیعه ، ج 17، ص 37)

برگرفته از وبلاگ : وبلاگ ترویج و توسعه پرورش دام و نشخوارکنندگان

http://alborz20.rozblog.com/1394/03/09/14

پرواربندی بره های  افشاری در سنین مختلف:

رشد و پیشرفت فرهنگ تغذیه در میان مردم سبب شده که به یکسری از بیماری های (تصلب شرائین، سکته قلبی، بیماری های کبدی و ..) ناشی از مصرف بی رویه چربی های حیوانی بیش تر توجه شود با توجه به هزینه بالای تولید دنبه و قیمت پایین آن در بازار، در صورتیکه گوسفند کم دنبه با لاشه کم چرب تولید شود ضمن بهبود ضریب تبدیل غذایی، بازده اقتصادی واحد های پرواربندی افزایش خواهد یافت. تولید گوشت با کمیت وکیفیت بالا بدون افزایش تعداد دام ودستیابی به یک سود مناسب در مدت زمان کوتاه از اهداف اصلی  صنعت پرواربندی می باشد. هزینه تامین خوراک دام نزدیک به 65 تا 70 درصد هزینه های مربوط به پرورش و نگهداری را شامل می شود. قبلا دامداران به این امر کم تر توجه می نمودند و همه ساله مقدار زیادی از مواد خوراکی به دلیل عدم آگاهی دامداران به صورت تغذیه بیش از حد نیاز دام به هدر رفته و در برخی از موارد نیز احتیاجات دام تامین نمی شد. اگر این هزینه ها در طول پرواربندی کاهش یابد علاوه بر تولید گوشت با کیفت و کمیت مناسب، سود بیشتری نیز عاید دامدار می گردد.

 پژوهش های انجام شده در این رابطه نشان می دهد که با کم شدن سن شروع پروار، وزن دام به بیشینه نرسیده و  بازده لاشه کاهش می یابد (عدم شکوفایی پتانسیل های ژنتیکی بره نر افشاری) و از طرفی با زیاد شدن سن شروع پروار، چربی در قسمت هایی از بدن نظیر زیر پوست و دنبه جمع شده و از کیفیت و بازار پسندی لاشه می کاهد. طبق تحقیقات بعمل آمده وزن کشتار مناسب بین 45 الی 55 کیلوگرم می باشد. در بررسی اثر مدت زمان دوره شیرخوارگی بر رشد و خصوصیات لاشه بره های لری بختیاری معلوم شد که شیرگیری در سن دو ماهگی هیچگونه اثرات سوئی روی بره ها نداشته و موجب حفظ مراتع و تعادل مناسب دام در مرتع می گردد. با توجه به پیشرفت علم تغذیه نشخوارکنندگان در سال های اخیر، امکان شروع پروار در سن پایین فراهم شده است تا  از این طریق، بیش ترین افزایش وزن روزانه و امکان تولید بیشتر گوشت را فراهم کند لذا نتایج این پژوهش، می تواند تا حدودی راهنمای سن مناسب شروع پروار  برای پرواربندان بره باشد.

 مواد و روش ها 

این پژوهش در ایستگاه گوسفنداری دانشگاه زنجان اجرا گردید. 24 راس بره نر افشاری در چهار گروه سنی (60، 90، 120، 150 روزگی) پس از اقدامات بهداشتی و سپری نمودن یک دوره 10 روزه عادت پذیری با شرایط آزمایش، در4 گروه (تیمار) 6 راسی (تکرار) به طور تصادفی در داخل غرفه های انفرادی قرار داده شده اند. میانگین وزن و سن بره های گروه اول تا چهارم در آغاز آزمایش به ترتیب: 83/22 ،  73/27 ، 30/36 و  55/42 کیلوگرم و 60 ، 90، 120 و 150 روز بود. ترکیبات شیمیایی جیره غذایی بر اساس روش های آزمایشگاهی تعیین و در تنظیم جیره غذایی بره ها مورد استفاده قرار گرفت. احتیاجات و جیره بره ها در هر 4 تیمار از نظر انرژی و پروتئین بر اساس (1985)NRC  و بر حسب وزن بدن به صورت انفرادی در غرفه های جداگانه بود و بره ها تا وزن 50 کیلوگرم با جیره کاملا مخلوط (TMR) به صورت انفرادی روزانه در سه نوبت و در حد اشتها و هر تیمار فقط با یک جیره از اول شروع تا آخر پروار تغذیه شدند. ترکیب مواد خوراکی جیره ( بر اساس ماده خشک) در جدول(1) نشان داده شده است. توزین هفتگی بره ها در پایان هر هفته با اعمال 16 ساعت گرسنگی، پیش از تغذیه صبحگاهی و خوراک مصرفی به صورت روزانه اندازه گیری شد.

جدول1. ترکیب جیره تیمار های آزمایشی(درصد)
سن شروع پروار(روز)
150	120	90	60		اقلام خوراکی
13	14	14	20		یونجه
60	62	64	10		دانه ذرت
17	12	7	20		دانه جو
3	5	7	34		کنجاله سویا
7	7	7	10		پودر ماهی
-	-	-	5		سبوس گندم
1	1	1	1		مکمل موادمعدنی و ویتامینی*
					ترکیبات شیمیایی
15.2	15.8	16.17	27.18		پروتئین خام(%)
2.99	2.99	2.69	2.79		انرژی قابل متابولیسم(مگا کالری در کیلوگرم ماده خشک)
0.6	0.62	0.63	0.99		کلسیم (درصد)
0.52	0.52	0.52	0.79		فسفر(درصد)

.نتایج و بحث

      میانگین های ماده خشک مصرفی، افزایش وزن روزانه، ضریب تبدیل غذایی و سن کشتار،  اندازه گیری شده و در جدول شماره 2 گزارش شده است:

جدول2. میانگین صفات  تیمارهای آزمایشی

	سن شروع پروار(روز)
صفات	60   (تیمار اول)	90  (تیمار دوم)	120 (تیمار سوم)	150    (تیمار چهارم)
سن کشتار(روز)	167b	158c	172b	a194
طول دوره پروار(روز)	100a	65b	44c	d36
افزایش وزن روزانه (گرم)	252bc	333a	303ab	220c
ماده خشک مصرفی روزانه (گرم)	1308c	1491b	1494b	1699a
ضریب تبدیل غذایی	5.2b	4.51b	5.03b	8.12a

در هرستون میانگین های علامت گذاری شده با حروف لاتین متفاوت با یکدیگر  دارای تفاوت معنی دار هستند(05/0> P).

مقایسه میانگین افزایش وزن روزانه بین تیمارهای آزمایش حاکی از بالا بودن مقدار آن در تیمار 90 روزگی بود و با افزایش سن کشتار  این مقدار به صورت معنی‌دار کاهش نشان داد(05/0>P). علت بالابودن افزایش وزن روزانه در سنین پایین مربوط به سرعت رشد بیشتر حیوان در اوایل دوره زندگی است که با منحنی‌های رشد قابل توجیه است و با هدف آزمایش که شروع زود هنگام پروار و کشتار در سنین پایین می باشد همخوانی دارد . پایین بودن افزایش وزن در تیمار 60 روز در مقایسه با تیمار 90 روز  احتمالا به علت عدم فراهمی محیط شکمبه جهت استفاده از مواد خشبی باشد.

 مقایسه میانگین ماده خشک مصرفی بین تیمارهای آزمایشی نشان داد که با افزایش سن حیوان میزان ماده خشک مصرفی افزایش معنی‌دار یافت(05/0>P) و بیش ترین میزان ماده خشک مصرفی(1669 گرم) مربوط به تیمار 150 روزگی بود. میزان ماده خشک مصرفی تابع وزن بدن حیوان است با افزایش سن حیوان و به تبع آن افزایش وزن بدن، میزان خوراک مصرفی افزایش می‌یابد.

 مقایسه میانگین ضریب تبدیل غذایی نشان داد که با افزایش سن حیوان مقدار آن افزایش معنی‌دار یافت ( 05/0>P). ضریب تبدیل عبارتست از مقدار خوراک مصرفی دام به ازاء هر واحد افزایش وزن بدن. افزایش ضریب تبدیل غذایی با افزایش سن حیوان به دلیل نوع اندوخته در بدن حیوان می‌باشد به طوری که با افزایش سن حیوان میزان اندوخته چربی نسبت به پروتئین افزایش می‌یابد و هزینه افزایش هر گرم بافت چربی در مقایسه با هزینه افزایش هر گرم بافت عضله (4 برابر) بیشتر است (هر گرم چربی تقریبا 90 درصد ماده خشک دارد و هر گرم ماده خشک چربی 5/9 کیلوکالری انرژی در هر گرم دارد در صورتیکه گوشت نزدیک به 22 درصد ماده خشک دارد و در هر گرم آن 65/5 کیلوکالری انرژی وجود دارد با احتساب حرارت افزایشی غیر قابل اجتناب همراه با تولید گوشت و چربی به راحتی می توان گفت که نسبت انرژی قابل متابولیسم مصرفی مورد نیاز برای هر واحد چربی و گوشت، چهار برابر خواهد بود ) و این امر باعث افزایش ضریب تبدیل غذایی می‌گردد.

با توجه به این که وزن نهایی کشتار بره‌های نر افشاری به صورت ثابت و براساس تحقیقات پیشین ، 50 کیلوگرم لحاظ شده بود. میانگین سن کشتار در این وزن برای تیمارهای آزمایشی اختلاف معنی‌دار  نشان داد(05/0>P) به طوری که بره‌های پروار شده در سنین 60 و 90 روز دارای سن کشتار پایین‌تری نسبت به سایر تیمارها بودند. کاهش سن کشتار در تیمارهای پروار شده با سن کم، ناشی از بهبود مدیریت تغذیه در سنین اولیه بره‌ها بود که در نتیجه منجر به حصول وزن نهایی مطلوب در سن پایین گردید. کاهش سن شروع پروار افزون بر کاهش مدت زمان استفاده از مرتع و کاهش فشار چرای دام، باعث کاهش طول عمر  دام در وزن مشابه و کاهش هزینه‌های پرورشی می‌گردد که در نهایت، سود اقتصادی را به دنبال دارد.

 میانگین صفات اندازه گیری شده در تجزیه کشتارگاهی

	سن شروع پروار(روز)
صفات	60   (تیمار اول)	90   (تیمار دوم)	120 (تیمار سوم)	150            (تیمار چهارم)
	درصدی از وزن بدن
گوشت	46.8ab	44.6b	51.4a	48.67ab
استخوان	14.23a	13.38a	14.11a	14.96a
چربی زیر جلدی	9.8a	12.2a	9.88a	11.56a
چربی بین عضلات	3.85ab	2.42b	4.41a	3.71ab
دنبه	23.45ab	25.26a	18.09c	19.32bc
ضایعات	0.85 b	0.99ab	1.16ab	1.25a
چربی کل بدون دنبه	13.73a	14.62a	14.3a	15.27a
چربی کل	37.23a	39.89a	32.39a	34.59a
نسبت گوشت به چربی همراه با چربی احشایی	1.17ab	1.07 b	1.42a	1.32ab
بازده لاشه گرم	53.66a	53.13a	49.62b	51.19ab
طول لاشه (میلی متر)	786.6b	856.6a	788.3b	895a

طبق نتایج حاصله، مشاهده شد که با افزایش سن شروع پروار، بازده لاشه بطور معنی داری کاهش یافت در حالیکه بین تیمارهای اول و دوم از لحاظ آماری هیچ گونه اختلاف معنی داری وجود نداشت و بیشترین بازده لاشه به تیمارهای اول و دوم اختصاص داشت.

با افزایش سن شروع پروار ، طول لاشه سرد افزایش یافته که نشان دهنده رشد کامل استخوان و کم شدن سرعت رشد استخوان می باشد طول لاشه تابعی از میزان رشد استخوان های دراز می باشد که با نزدیک شدن حیوان به بلوغ جسمی این سرعت رشد کاهش می یابد.

درصد گوشت لاشه با افزایش سن شروع پروار ابتدا سیر افزایشی و سپس نزولی معنی داری یافت بطوریکه سن شروع پروار در 120 روزگی بیش ترین عدد را به خود اختصاص داده که با تیمار 90 روزگی اختلاف معنی داری داشت در حالیکه تیمارهای دیگر با هم اختلاف معنی دار نشان ندادند که حکایت از رشد سریع عضلات در دوره های کوتاه مدت می باشد. تفاوت معنی دار سن شروع پروار 120 روز با سایر سنین شروع پروار، پیشنهاد می کند که در صورتیکه بازار نیاز به گوشت داشته باشد (قیمت گوشت بالا باشد) پرواربندی در سن 90 روز شروع و در صورتیکه بازار با مازاد عرضه گوشت مواجه باشد بایستی پرواربندی در سن 120 روزگی شروع گردد. اگر بره ها به جای سن شروع پروار 120 روز با سن شروع 90 روز پروار شوند به ازای هر راس بره پرواری گوشت خالص بیشتری تولید خواهد شد و سن کشتار پائین تری نیز خواهد داشت.

درصد استخوان حاصل از لاشه در تیمارهای آزمایشی با افزایش سن شروع پروار هیچ اختلاف معنی داری نشان نداد که بیانگر رشد کامل استخوان ها در همه تیمارها بود. معمولا استخوان همبستگی مثبتی با گوشت و آب بدن دارد، هر قدر سن حیوان کم باشد درصد گوشت، استخوان و آب بدن بیشتر است که هر سه مورد با افزایش سن حیوان کاهش پیدا می کند.

با افزایش سن شروع پروار، درصد چربی کل بدون دنبه (زیر جلدی و بین عضلات) لاشه افزایش غیر معنی داری یافت. با افزایش سن شروع پروار درصد چربی دنبه، کاهش معنی داری داشت و کمترین درصد دنبه در تیمارهای 120 و 150 روز سن شروع پروار بود که تیمار 120 روز سن شروع پروار کمترین عدد را به خود اختصاص می داد.  صفت نسبت گوشت به چربی در سن شروع پروار 120 روزگی نسبت به سایر تیمارها بیش تر بود.

نتیجه گیری کلی:

سنین شروع پروار 90 و 120 روز از لحاظ پرواربندی زمان های بهتری تشخیص داده شد و سنین شروع پروار 60 و 150 روزگی توصیه نمی گردد در صورتیکه بازار نیاز به گوشت داشته باشد، پرواربندی در سن 90 روز شروع و در صورتیکه بازار با مازاد عرضه گوشت مواجه باشد بایستی پرواربندی در سن 120 روزگی شروع گردد.در کل نتایج نشان دادند که از لحاظ ترکیبات لاشه، بازار پسندی و میزان تولید گوشت و کم ترین چربی لاشه با پتانسیل ژنتیکی موجود و صرفه اقتصادی تولید کننده و مصرف کننده، طول عمر اقتصادی بره نر پرواری افشاری 158 روز (تیمار دوم) بهتر است. بعبارتی سن شروع پروار بره 90 روز با وزن حدود 27 کیلوگرمی که تا وزن 50 کیلوگرم جیره پرواری دریافت نموده و سپس کشتار گردد

 منبع:

سید سعید موسوی، کارشناس مرکز

کشاورزی و منابع طبیعی

سازمان جهاد کشاورزی استان زنجان

 نویسنده محمدرضا  حیدری